Aya Yorgi Kilisesi de denilen ve Fener semti sınırları içinde olan İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi Kilisesi, Fener Rum Patrikhanesi Kilisesi, Constantinopolis Ekümenik Patrikhanesi veya Aziz George Patrikhane Kilisesi gibi isimlerle anılan, İstanbul’un önemli Hristiyan Ortodoks dini merkezidir. Ancak resmi ismi Aya Yorgi Patrikhane Kilisesi veya Fener Rum Patrikhane Kilisesi’dir. İstanbul’un tarihi yerler listesi içinde yer alan yapı içinde Ortodoks Hristiyanlığı için önemli ikonalar, tarihi eserler ve litürjik eserler bulunmaktadır.
İstanbul hareketli tarihi ile bulunduğu coğrafyada her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Dünya tarihi içinde fethedilmesi ile bir çağı kapatıp bir başka çağa geçişi sağlayan tek şehirdir. Durum böyle olunca İstanbul’da bulunan tarihi yapılar ve tarihi eserler bazen barındırdığı dini imgeler ile çok daha önemli bir konuma gelmektedir. Aya Yorgi Kilisesi de özellikle Ortodoks mezhebi başta olmak üzere Hristiyanlar için bu yapılardan biridir.
Türkiye’nin en kalabalık nüfusuna sahip olan İstanbul’da Bizans döneminden beri çeşitli yapılar ve eserler, kentin kozmopolit yaşantısı içinde zaman zaman kent yaşamının kolaylaşması için yapılan inşaat faaliyetlerinde gün yüzüne çıkartılmıştır (Yenikapı kazıları, Haydarpaşa kazıları vs). Bizans döneminde Fener (Fanari ya da Petrion) ve Balat bölgeleri arasında kule yerine bulunan çift sur duvarları günümüzde ayakta kalmasa da sahilde sur duvarı, sarnıç ve erken Bizans döneminden bazı kalıntılara rastlanmaktadır. Patrikhane yapılarının restorasyonu sırasında bulunan kalıntılardan bu alanın tam da bu çift sur duvarının Fener koyuna bakan tarafta olduğu bilinmektedir. Aynı zamanda Fener Osmanlı dönemi ve erken Cumhuriyet dönemi sivil yapıları ile de anılmaktadır. İstanbul’un tarihöncesi dönemlerinden itibaren tarihçesi için ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz. Aya Yorgi Kilisesi ve Fener Rum Patrikhanesi detaylı bilgileri ve tarihçesine geçmeden önce kilisenin ziyaret saatleri hakkında kısaca bilgi verelim.
Fener Rum Patrikhanesi Kilisesi fotoğrafları için lütfen tıklayınız
Aya Yorgi Kilisesi Ziyaret ve Giriş Bilgileri 2024
Fener Rum Patrikhanesi Kilisesi olarak anılan Aya Yorgi Kilisesi, İstanbul Fener Patrikhanesi bölgesinde aynı alanda bulunmaktadır. Kilise ve Patrikhane girişi sıkı güvenlik önlemleri ile korunmaktadır. Ayrıca alana giriş her gün 08:30 ile 17:00 saatleri arasında mümkün olmaktadır. Ancak Pazar günü yapılan ayin sırasında cemaat haricinde kiliseye girilememektedir.
Eğer Aya Yorgi Kilisesi ziyareti düşünüyorsanız sabahın erken saatlerinde kiliseyi gezmek çok daha verimli olmaktadır. Sabah saatleri haricindeki saatlerde gerek yerli ve yabancı turistlerin gerekse hacı olmak için gelenlerin akınına uğrayan kilise kalabalık olacağından fotoğraf çekmek de zor hale gelmektedir. Hristiyanlık âlemi için kutsal sayılan birçok eser ve eşya burada olduğundan kilisenin içi neredeyse her daim kalabalık olmaktadır. Ayrıca Aya Yorgi Kilisesi’ni gezmek tahminen bir buçuk saatinizi alacaktır.
Aya Yorgi Patrikhane Kilisesi ve Binası Tarihi
İstanbul’un fethine kadar olan süreçte Ayasofya Ortodoks Patrikhanesi Kilisesi olarak kullanılmaktadır. 1453 yılında İstanbul fethi sonrası, Fatih Sultan Mehmet’in fetvası ile Patrikhanelik görevi ve statüsü devam etmiştir. 1455 yılına kadar Havariyun Kilisesi (Havariler Kilisesi, günümüzde Fatih Camii yerindeki kilise), Rum Ortodoks Patrikhane Kilisesi olmuştur. Ancak şehirdeki Hristiyan Ortodoks sayısı azalmaya başlayınca Pammakaristos Kilisesi (günümüzde Fethiye Camii), 1455 yılından içinde bir Türk cesedinin bulunduğu ve bundan dolayı boşaltıldığı 1586 yılına kadar Patrikhane Kilisesi olur. Bu tarihten sonra kısa bir dönem patrikhane, Fener semtindeki Vlah Sarayı Kilisesi’ne (Eflak Konağı binası), 1597 yılında da Ayvansaray semtindeki Ayios Dimitrios Kilisesi’ne taşınmıştır. Son olarak 1602 yılında Fener semtindeki Aziz Georgios Manastırı’na (Hagios Georgios, Aziz George) taşınmış ve günümüze kadar da faaliyetlerine devam etmiş ve etmektedir.
Yeri gelmişken belirtelim; Fatih Sultan Mehmet’in fermanı ile Rum Ortodoks patrikleri vezir statüsünde kabul edilmiştir. Böylece patrikler kendi cemaati hakkında tam yönetim hakkını elde etmiştir. Vergilerden muaf olan patrikler ve emri altındaki yöneticiler divanda yer edinmişler, cemaatleri hakkında evlilik, ceza; sosyal ve hukuki konularda tam söz sahibi olmuşlardır.
Aziz Georgios Manastırı
Aya Yorgi Patrikhane Kilisesi denilen Aziz Georgios Manastırı Kilisesi, Patrikhane Kilisesi olarak kullanılmaya başlandıktan sonra 1614 yılında tekrar inşa edilerek biraz daha büyük bir yapı haline getirilmiştir. 1700’li yılların başında geçirdiği bir yangın sonrasında kilise 1720’li yıllarda restore ettirilmiştir. 1738 yılında kilisede büyük bir yangın daha çıkar. Ancak aynı yüzyılın sonuna kadar tekrar restore edilir. 1800’li yılların ikinci çeyreğinde kilise binasının çatısı ve görüntüsü değiştirilerek tekrar restore ettirilir. Bu restorasyon sırasında yapı, diğer Bizans kilise yapılarından farklı bir kütleye sahip olur.
Cumhuriyet döneminde 1941 yılında kilise binasında bir yangın daha çıkar. Ancak siyasi sebeplerden dolayı 1989 yılına kadar restore edilemez. 1991 yılında yapılan restorasyon çalışmasının bitirilmesi ile bina günümüzdeki haline tam olarak getirilir.
Aya Yorgi Kilisesi Mimarisi
Kilisenin 1991 yılındaki yenileme çalışmaları sonrasındaki görünümü 18.yy’da yapılan restorasyon sonundaki haline büyük ölçüde uymaktadır. Kilisenin giriş tarafı olan batı kısmında boylu boyunca bir narteks bulunmaktadır. Narteks girişlerinde duvar resimleri dış tarafta iki adet, iç tarafta da bir adettir. Doğu tarafı olan karşı tarafta ise üç adet yarım daire apsis bulunmaktadır. Ancak günümüzde apsislerin önüne büyük bir İkonostasis geldiğinden görülmemektedir. Kilisesi üç nefli bazilika planlıdır. İç Kısım sütun sıraları boyunca abanoz ağacından uzun sıralar ve sütunlar ile üç koridor halindedir.
Fener Rum Patrikhanesi Aya Yorgi Kilisesi İçinde Bulunan Dini Donanım ve Eşyalar İle Efkaristiya (Litürjik)
Fener Rum Patrikhanesi’nin özellikle sosyal, siyasi ve dini önemi tarihi boyunca zaman zaman ön plana çıkmış zaman zaman da arka planda olmuştur. Buna Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet dönemi içindeki çeşitli toplumsal ve siyasal olaylar sebep olmuştur. Ancak patrikhane kilisesinin içinde bulunan dini eşyalar çeşitli efsaneleri barındırdığından, dini olarak önemi ve değeri her zaman ön planda olmuştur. Günümüzde hacı olmak için kiliseye gelenler bu eşya ve objeler karşısında etkilenmektedir. Bu eşyaların önemlileri aşağıda kısa açıklamalarla anlatılmıştır.
Kırbaçlanma Sütunu
Hz İsa’nın Kudüs’te kırbaçlandığı düşünülen sütuna ‘Kırbaçlanma Sütunu (Flagellation Column) denilmektedir. Dünya üzerinde iki veya üç kilisede bulunduğuna inanılan sütun her kilisede farklı renklerde şekillerde bulunmaktadır. Aya Yorgi Kilisesi İkonostasis’in sağında da Hz. İsa’nın Kudüs’te Romalılar tarafından kamçılandığı düşünülen sütun koruma altında bulunmaktadır. Hacı olmak için gelenler sütuna dokunarak Hz. İsa’nın çektiği acıları duyumsamaya çalışırlar.
Aziz Hrisostomos ve Aziz Teolog Gregory Kemikleri
İstanbul IV. Haçlı Seferi sırasında 1204 yılında işgal edilip şehirde Latin İmparatorluğu kurulmuştur. Yağma sırasında Konstantinopolis başpiskoposları Aziz Gregory Theologian ve John Chrysostom’un kemikleri İstanbul’dan kaçırılmıştır. Bu yağmalama esnasında iki azizin mozaik ikonları ve diğer dini değerli eşyalar da İstanbul’dan kaçırılmıştır. 2004 yılında ise Papa II. John Paul tarafından Aya Yorgi Kilisesi’ne iade edilmiştir. Bugün bu kemikler ve bazı kalıntılar kilisenin içinde sol tarafta mermer işlemeli sandıklar içinde görülebilir. Her iki aziz de Ortodoks mezhebi için önemli kişilerdir.
Aya Yorgi Kilisesi Azize Tabutları
Fener Rum Patrikhanesi Aya Yorgi Kilisesi’nde sağ tarafta bir gümüş iki de bakır tabut/lahit bulunmaktadır. Bu tabutlar üç azizeye aittir ve bu azizeler, Azize Euphemia, Azize Theophano ve Azize Solomoni’dir. Azize naaşlarına Lipsanon denilmektedir.
Efsaneye göre Azize Euphemia 303 yılında Kalkedon’da (günümüzde Kadıköy) tanrı Ares’e kurban vermeyi reddettiği için Arena’ya çıkartılmış ve bir ayı darbesi nedeniyle aldığı yaralardan dolayı ölmüştür. 150 yıl kadar sonra ise 451 yılında Kalkedon Konseyi sırasında bir de mucize gösterdiğine inanılır. Yine efsaneye göre Kalkedon Konseyi tartışmalara sahne olur. Monofizit görüştekilerle Ortodoks görüşünü savunanlar parşömenlerini Azize Euphemia’nın lahdi içine koyar ve kapağını kapatırlar. Üç gün sonra lahit açıldığından Euphemia’nın elinde Ortodoks parşömenleri bulunmaktadır. Diğer görüşün parşömenleri ise azizenin ayak tarafındadır.
Azize Theophano veya Azize Theofano, VI. Leon’un eşidir ve Ortodokslarca azize olarak ilan edilmiştir. Yaşamının bir kısmından sonra Blakhernai Manastırı’nda yaşamaya başlamıştır. 4 yıl kadar sonra 897 yılında ise ölünce azize olarak ilan edilmiştir. Dindar bir hayat geçirdiği ve çeşitli manastırlar yapmak için yüklü miktarlarda bağış yaptığı bilinmektedir.
M.S 168 yılında Filistin’deki Yahudilerin katliamı sırasında, anne Solomoni (Hannah) ile yedi oğlu, Antiochus Epiphanes’in emrine rağmen domuz eti yememişlerdir. Bunun üzerine, önce çocuklar anneleri önünde korkunç bir işkenceye tabi tutulmuşlardır. Sonunda da içinde kızgın yağ bulunan bir tavaya atılmak suretiyle yakılarak katledilmişlerdir. Daha sonra askerler, Solomoni’ye de işkence yapmak istemişlerse de, o kendini ateşe atmıştır. İşte azize olarak ilan edilmiş bu üç kadının naaşı günümüzde Aya Yorgi Patrikhane Kilisesi içinde lahitlerinde bulunmaktadır.
Fener Rum Patrikhanesi İkonostasisi
Ortodoks Kilise yapılarında orta nefi apsisten ayıran templon duvarının 11.yy’dan sonra yükseltilerek bir paravan haline gelmesi ile oluşan yapıya ikona taşıyıcı veya İkonostasis denilmektedir. Aya Yorgi Kilisesi içindeki İkonostasis ise altın yaldızlı olmasının yanında görkemli ve kesinlikle göz alıcıdır. Tüm paravan boyunca Hz. Meryem, Hz. İsa ve azizlerin ikonalarının bulunduğu bu bariyer kilisenin tüm doğu duvarı boyunca uzanmaktadır. Her ikonanın önünde o azizin ayrıca gümüşten yapılmış simgesi veya bir başka ikonası bulunmaktadır.
Ayrıca İlgili Linkler:
İstanbul tarihi yerleri listesi
Marmara Bölgesi antik kentleri ve tarihi şehirleri